جدایی میدان نفتی آذر از نورچشمی ها
آذر؛ طرد شده ای غریب
امیرحسین هاشمی‌جاوید/ نروژی‌ها زیر تعهد خود زدند؛ میدان نفتی آذر را رها کردند، رفتند و شرکت ملی نفت ماند و طرح توسعه میدان نفتی آذر. روزگاری در این منطقه صدای توپ و تانک طنین‌انداز بود و آرامش چند سال پیش باز هم جای خود را به صداهایی داد که این بار به جای توپ و تانک، پژواک برخورد آهن با آهن بود که نشانی از آغاز توسعه عملیات توسعه میدان نفتی مشترک آذر داشت.
*ميدان آذر
واقع در بلوک اناران٬ در دماغه کوه‌های زاگرس در امتداد مرز ایران و عراق و در قسمت جنوب غربی استان ایلام بین دو شهر مهران و دهلران؛ محدوده‌ای به مساحت 481 کیلومترمربع که نام طرف عراقی اش «بدرا» است.
ابتدای دهه 80 عملیات حفاری مختصری انجام شد و پس از توقف دو ساله٬ شرکت هیدرو زاگرس نروژی وارد ایران شد و در سال 1386 قراردادی را با شرکت مهندسی و توسعه نفت منعقد کرد اما به دلیل تنگ‌تر شدن دایره تحریم‌ها چمدان‌های خود بست و از ایران رفت؛ در ادامه آن اوایل سال 1388 مذاکره با شرکت پتروناس برای توسعه این سازند نفتی پیچیده آغاز و قرارداد محرمانگی میان شرکت ملی نفت ایران و این شرکت مالزیایی امضا شد٬ این شرکت پس از دریافت اطلاعات لازم، مطالعات اولیه را انجام داد.
در عین حال، در نیمه دوم سال 1388 با مشارکت گازپروم روسیه مذاکرات به صورت جدی‌تر پیگیری و سرانجام در خرداد 1389 اصلی‌ترین مسائل قراردادی با این کنسرسیوم نهایی شد، اما حلقه تحریم‌ها باز هم تنگ‌تر شد و این مشارکت روسی هم به امضای قرارداد توسعه میدان مشترک آذر، تن نداد و با وجود صرف زمان زياد و با توجه به امضاي تفاهم‌نامه و سند رازداری و محرمانگی که ميان شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های خارجی مبادله شد، نهایی شدن و عقد قرارداد با این شرکت‌ها به نتیجه نرسيد.
*واگذاری اجباری توسعه آذر به خودی‌ها
شرکت ملی نفت ایران در سال 1389 ناگزیر شد توجه به ظرفیت‌های داخلی را در دستور کار خود قرار دهد و قرارداد بیع متقابل طرح توسعه میدان نفتی آذر را با شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (OIEC) و با سرمایه‌گذاری صندوق پس‌انداز کارکنان صنعت نفت در تاریخ 19 مهر 1390 امضا کند. البته پیش از صندوق بازنشستگی قرار بود شرکت سپهر انرژی (متعلق به بانک صادرات) سرمایه‌گذار این طرح باشد، اما این شرکت در میانه مذاکرات، از ادامه حضور در این طرح منصرف شد و در نهایت در 28 اسفندماه سال 1390 این قرارداد مؤثر شد.
با سپرده شدن توسعه این میدان به شرکت‌های ایرانی، حفاري ميدان نفتي آذر به‌عنوان جوان‌ترين ميدان مشترك نفتي ايران و عراق با استقرار 2 دستگاه دكل حفاري در مرزهاي غربي كشورمان از سوي شركت گلوبال پتروتك كيش در پاييز سال 1391 آغاز شد.
طرح توسعه میدان آذر با هدف تولید روزانه 65 هزار بشکه نفت برنامه ریزی شد. حجم نفت در جای میدان آذر به میزان 5.2 میلیارد بشکه و حجم نفت قابل استحصال میدان آذر حدود 400 میلیون بشکه برآورد و پيش‌بيني شده است، نفت خام سبک آن با درجه API حدود 32، در مدت 25 سال از این میدان استحصال شود.
پیمانکاران اصلی طرح آذر از ابتدا تا کنون عبارتند است: شرکت‌های پیمانکار بیع متقابل متشکل از شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (OIEC) و سرمایه‌گذاری صندوق پس‌انداز کارکنان صنعت نفت، ملی حفاری ایران، گلوبال پترو تک کیش، شرکت برق منطقه‌ای غرب، شرکت مخابرات ایلام و شرکت مراغ، اندیشه و عمران محیط و اندیکو. مشاوران اصلی آذر هم از آغاز اجراي طرح توسعه تاكنون شرکت‌های پارس پترو زاگرس، مهندسین مشاور پارس، محیط‌اندیش پایدار، رویان، تهران رایمند و شركت زمین پاک پرشیا.
در بخش بیع متقابل طرح توسعه ميدان آذر، قرارداد اجرای حفاری 10 حلقه چاه از 16 حلقه اين ميدان در چارچوب قرارداد «EPD» در 13 اسفند 1391 با شرکت گلوبال پتروتک کیش منعقد شده است.
*وضعیت کنونی آذر
به گفته کیوان یاراحمدی؛ مجری طرح توسعه میدان نفتی آذر، تاکنون بیش از 40 بسته کاری کوچک و بزرگ برای توسعه این میدان مشترک تعریف و واگذار شده است. سه پیمانکار حفاری، هشت دستگاه حفاری را در میدان آذر مستقر کرده‌اند.آغاز عملیات حفاری در شرایط حاضر و آن هم در میدانی همچون آذر، توان خاص و اراده بالایی را می‌طلبد. گلوبال پتروتك اجراي اين پروژه را درست چهار ماه پس از انعقاد قرارداد در تیرماه 1392 آغاز كرد، در حالی که طبق قرارداد براي اجراي عمليات حفاري یک سال وقت داشت تا خود را برای اجرای پروژه آماده کند.
سال‌ها پيش شركت نروژي نورسك هیدرو در مدت 490 روز یک حلقه چاه توسعه‌ای را حفاری کرده بود، در حالی که این شركت ایرانی برنامه حفر چاه توصیفی که هم‌اکنون در دست اجراست را 350 روز پیش‌بینی کرده بود. گلوبال پتروتك، دکل دوم براي حفاري چاه‌هاي آذر را از شرکت پترو امید آسیا اجاره کرد که در 19 شهریور 1392 به منطقه آمد و عملیات حفاری را از اول آبان ماه 1392 آغاز کرد.
مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) درباره برداشت نفت از میدان آذر می‌گوید: بر حسب برنامه جبرانی ارائه شده از سوی پیمانکار بیع متقابل مقرر است تا سال 1398 ظرفیت برداشت از میدان آذر به 65 هزار بشکه در روز برسد. از پیمانکار خواسته‌ایم با تمهیدات خاصی که به کار می‌گیرد تا پایان سال 1397 به ظرفیت برداشت 65 هزار بشکه در روز از میدان آذر برسد.
سید نورالدین شهنازی‌زاده، از تولید زودهنگام 15 هزار بشکه‌ای از میدان آذر تا پایان امسال، خبر می‌دهد و می‌افزاید: فاز دوم تولید زودهنگام از این میدان تا پایان اردیبهشت‌ماه و به میزان ٣٠ هزار بشکه در روز محقق می شود.
*چند ویژگی
این میدان از سخت‌ترین میدان‌های نفتی و گازی ایران از نظر حفاری و یکی از پر چالش‌ترین طرح‌های صنعت نفت است؛ با توجه به پیچیدگی مخزن و وجود لایه‌های متفاوت کم فشار و پر فشار متعدد در ساختار زمین‌شناسی آذر، حفاری این میدان می‌تواند تجربه ویژه و منحصر به فردی در کارنامه آتی پیمانکاران آن باشد.
یکی از موارد بسیار مهم در این پروژه، موضوع تردد کارکنان است که باید ابتدا به کرمانشاه يا ايلام بروند و پس از پشت سر گذاشتن يك مسیر طولاني و خطرناک کوهستانی با وسایل نقلیه، به منطقه برسند که خطرهاي جانی جانبی این تردد و همچنین اتلاف وقت بسیار در آن محسوس است، اما مهندسان ایرانی با همه این خطرها، حضور در جبهه اقتصادی را بر هر چیز دیگری ترجیح می‌دهند و با این محدودیت‌ها کنار می‌آیند.
سیال میدان آذر به شدت خورنده است و از این رو در ساخت تاسیسات و خطوط لوله این میدان باید از آلیاژهای مقاوم در برابر خوردگی استفاده کرد که با توجه به انحصار تولید چنین کالایی که تنها در اختیار چند شرکت محدود غربی و ژاپنی آن هم با قیمت‌های بالاست، توسعه میدان را با چالش هایی روبرو کرده بود و به نوعی سبب می شد تا کارها براساس برنامه پیش نرود.
*عراق در بدرا چه می‌کند؟
در سال 2009 شرکت گاز پروم روسیه با انجام آزمایشات اکتشافی و عملیات لرزه‌نگاری میزان نفت موجود در این میدان را بیش از 2 میلیارد بشکه بیش بینی کرده بود. روسیه 5 میلیارد دلار در این میدان سرمایه‌گذاری کرده و قرار است تا سال 2017 تولید نفت از این میدان را به روزانه 170 هزار بشکه برساند.
وزارت نفت عراق در بهمن‌ماه 1388 قرارداد نهایی توسعه میدان بدرا را با کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های گازپروم (به‌عنوان رهبر کنسرسیوم) با 40 درصد سهم، پتروناس مالزی 20 درصد، شرکت دولتی نفت ترکیه (PTAO) با 10 درصد سهم و شرکت گاز کره جنوبی (KOGAS) با 30 درصد سهم، در دور دوم مناقصه‌های نفتی عراق در آذرماه همان سال، موفق به دریافت حق امتیاز توسعه میدان نفتی «بدرا» شدند و قراردادی 20 ساله امضا کردند.
این کنسرسیوم با سرمایه‌گذاری پنج میلیارد دلاری در توسعه بدرا، به ازای تولید هر بشکه نفت خام از این میدان، پنج دلار و 50 سنت پاداش دریافت می‌کند و هدف تولید خود را برای برداشت از این میدان ١٧٠ هزار بشکه در روز اعلام کرده است که در سال 2017 به ثمر می‌رسد. میدان نفتی بدرا با ذخیره نفت قابل استحصال 109 میلیون بشکه در 160 کیلومتری جنوب شرقی بغداد و در منطقه «واسط» واقع شده و این میدان تا نزدیکی مرز ایران نیز گسترش یافته است.
بر اساس آمار و اطلاعات موجود، تولید اولیه 15 هزار بشکه‌ای از میدان نفتی بدرای عراق در سپتامبر 2014 به بهره‌برداری رسید و هم‌اکنون نیز حدود 10 دکل در این میدان مشغول فعالیت هستند و تولید کنونی از این میدان بیش از 60 هزار بشکه است.
*پارادوکسی به نام آذر
10 سال از زمان توسعه میدان‌های آذر و چنگوله در بلوک اناران می‌گذرد. میدان نفتی آذر یکی از پیچیده‌ترین سازندهای نفتی ایران و در عین حال یکی از میدان‌های مشترک مهم با کشور عراق است. متأسفانه ایران هنوز رنگ نفت این میدان مشترک را ندیده است و تولید از پیچیده‌ترین و سخت‌ترین مخزن نفتی منطقه آنچنان دشوار شده است که سال‌هاست هیچ خبر تازه‌ای در باره فعالیت‌های توسعه‌ای در این میدان منتشر نمی‌شود.
برداشت سریع عراق از میدان بدرای مشترک با آذر، در حالی انجام می‌شود که گویا فراموش شده است که آذر هم به اندازه آزادگان مهم است، منتها، آزادگان در قلب تمدن نفتی غرب کارون نور چشمی است و همه حواس‌ها را به خود جلب کرده است و هر گونه تأخیر و اقدام ناصحیحی در باره آن از نگاه‌های موشکافانه کارشناسان و منتقدان دور نخواهد ماند، اما آذر همچنان مظلوم و مخزن آن همچنان بکر و دست نخورده باقی مانده است و هنوز شرکت ملی نفت ایران برنامه روشنی برای توسعه آن ندارد، چرا که توسعه این میدان به دانش و فناوری‌های پیچیده امروزی نیاز دارد و متأسفانه صنعت نفت ما تا کنون از آن بی‌بهره مانده است.
باید توجه داشت که پیچدگی حفاری و توسعه میدان آذر، می‌تواند به یک نقطه قوت برای شرکت ملی نفت ایران تبدیل شود و چنانچه همت و اراده‌ای ملی برای توسعه آن شکل بگیرد، به‌طور قطع از دریچه آذر، ورود تکنولوژی‌های نوین و پیچیده روزآمد جهان به صنعت نفت ایران میسر خواهد شد.
*ميدان آذر
واقع در بلوک اناران٬ در دماغه کوه‌های زاگرس در امتداد مرز ایران و عراق و در قسمت جنوب غربی استان ایلام بین دو شهر مهران و دهلران؛ محدوده‌ای به مساحت 481 کیلومترمربع که نام طرف عراقی اش «بدرا» است.
ابتدای دهه 80 عملیات حفاری مختصری انجام شد و پس از توقف دو ساله٬ شرکت هیدرو زاگرس نروژی وارد ایران شد و در سال 1386 قراردادی را با شرکت مهندسی و توسعه نفت منعقد کرد اما به دلیل تنگ‌تر شدن دایره تحریم‌ها چمدان‌های خود بست و از ایران رفت؛ در ادامه آن اوایل سال 1388 مذاکره با شرکت پتروناس برای توسعه این سازند نفتی پیچیده آغاز و قرارداد محرمانگی میان شرکت ملی نفت ایران و این شرکت مالزیایی امضا شد٬ این شرکت پس از دریافت اطلاعات لازم، مطالعات اولیه را انجام داد.
در عین حال، در نیمه دوم سال 1388 با مشارکت گازپروم روسیه مذاکرات به صورت جدی‌تر پیگیری و سرانجام در خرداد 1389 اصلی‌ترین مسائل قراردادی با این کنسرسیوم نهایی شد، اما حلقه تحریم‌ها باز هم تنگ‌تر شد و این مشارکت روسی هم به امضای قرارداد توسعه میدان مشترک آذر، تن نداد و با وجود صرف زمان زياد و با توجه به امضاي تفاهم‌نامه و سند رازداری و محرمانگی که ميان شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های خارجی مبادله شد، نهایی شدن و عقد قرارداد با این شرکت‌ها به نتیجه نرسيد.
*واگذاری اجباری توسعه آذر به خودی‌ها
شرکت ملی نفت ایران در سال 1389 ناگزیر شد توجه به ظرفیت‌های داخلی را در دستور کار خود قرار دهد و قرارداد بیع متقابل طرح توسعه میدان نفتی آذر را با شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (OIEC) و با سرمایه‌گذاری صندوق پس‌انداز کارکنان صنعت نفت در تاریخ 19 مهر 1390 امضا کند. البته پیش از صندوق بازنشستگی قرار بود شرکت سپهر انرژی (متعلق به بانک صادرات) سرمایه‌گذار این طرح باشد، اما این شرکت در میانه مذاکرات، از ادامه حضور در این طرح منصرف شد و در نهایت در 28 اسفندماه سال 1390 این قرارداد مؤثر شد.
با سپرده شدن توسعه این میدان به شرکت‌های ایرانی، حفاري ميدان نفتي آذر به‌عنوان جوان‌ترين ميدان مشترك نفتي ايران و عراق با استقرار 2 دستگاه دكل حفاري در مرزهاي غربي كشورمان از سوي شركت گلوبال پتروتك كيش در پاييز سال 1391 آغاز شد.
طرح توسعه میدان آذر با هدف تولید روزانه 65 هزار بشکه نفت برنامه ریزی شد. حجم نفت در جای میدان آذر به میزان 5.2 میلیارد بشکه و حجم نفت قابل استحصال میدان آذر حدود 400 میلیون بشکه برآورد و پيش‌بيني شده است، نفت خام سبک آن با درجه API حدود 32، در مدت 25 سال از این میدان استحصال شود.
پیمانکاران اصلی طرح آذر از ابتدا تا کنون عبارتند است: شرکت‌های پیمانکار بیع متقابل متشکل از شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (OIEC) و سرمایه‌گذاری صندوق پس‌انداز کارکنان صنعت نفت، ملی حفاری ایران، گلوبال پترو تک کیش، شرکت برق منطقه‌ای غرب، شرکت مخابرات ایلام و شرکت مراغ، اندیشه و عمران محیط و اندیکو. مشاوران اصلی آذر هم از آغاز اجراي طرح توسعه تاكنون شرکت‌های پارس پترو زاگرس، مهندسین مشاور پارس، محیط‌اندیش پایدار، رویان، تهران رایمند و شركت زمین پاک پرشیا.
در بخش بیع متقابل طرح توسعه ميدان آذر، قرارداد اجرای حفاری 10 حلقه چاه از 16 حلقه اين ميدان در چارچوب قرارداد «EPD» در 13 اسفند 1391 با شرکت گلوبال پتروتک کیش منعقد شده است.
*وضعیت کنونی آذر
به گفته کیوان یاراحمدی؛ مجری طرح توسعه میدان نفتی آذر، تاکنون بیش از 40 بسته کاری کوچک و بزرگ برای توسعه این میدان مشترک تعریف و واگذار شده است. سه پیمانکار حفاری، هشت دستگاه حفاری را در میدان آذر مستقر کرده‌اند.آغاز عملیات حفاری در شرایط حاضر و آن هم در میدانی همچون آذر، توان خاص و اراده بالایی را می‌طلبد. گلوبال پتروتك اجراي اين پروژه را درست چهار ماه پس از انعقاد قرارداد در تیرماه 1392 آغاز كرد، در حالی که طبق قرارداد براي اجراي عمليات حفاري یک سال وقت داشت تا خود را برای اجرای پروژه آماده کند.
سال‌ها پيش شركت نروژي نورسك هیدرو در مدت 490 روز یک حلقه چاه توسعه‌ای را حفاری کرده بود، در حالی که این شركت ایرانی برنامه حفر چاه توصیفی که هم‌اکنون در دست اجراست را 350 روز پیش‌بینی کرده بود. گلوبال پتروتك، دکل دوم براي حفاري چاه‌هاي آذر را از شرکت پترو امید آسیا اجاره کرد که در 19 شهریور 1392 به منطقه آمد و عملیات حفاری را از اول آبان ماه 1392 آغاز کرد.
مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) درباره برداشت نفت از میدان آذر می‌گوید: بر حسب برنامه جبرانی ارائه شده از سوی پیمانکار بیع متقابل مقرر است تا سال 1398 ظرفیت برداشت از میدان آذر به 65 هزار بشکه در روز برسد. از پیمانکار خواسته‌ایم با تمهیدات خاصی که به کار می‌گیرد تا پایان سال 1397 به ظرفیت برداشت 65 هزار بشکه در روز از میدان آذر برسد.
سید نورالدین شهنازی‌زاده، از تولید زودهنگام 15 هزار بشکه‌ای از میدان آذر تا پایان امسال، خبر می‌دهد و می‌افزاید: فاز دوم تولید زودهنگام از این میدان تا پایان اردیبهشت‌ماه و به میزان ٣٠ هزار بشکه در روز محقق می شود.
*چند ویژگی
این میدان از سخت‌ترین میدان‌های نفتی و گازی ایران از نظر حفاری و یکی از پر چالش‌ترین طرح‌های صنعت نفت است؛ با توجه به پیچیدگی مخزن و وجود لایه‌های متفاوت کم فشار و پر فشار متعدد در ساختار زمین‌شناسی آذر، حفاری این میدان می‌تواند تجربه ویژه و منحصر به فردی در کارنامه آتی پیمانکاران آن باشد.
یکی از موارد بسیار مهم در این پروژه، موضوع تردد کارکنان است که باید ابتدا به کرمانشاه يا ايلام بروند و پس از پشت سر گذاشتن يك مسیر طولاني و خطرناک کوهستانی با وسایل نقلیه، به منطقه برسند که خطرهاي جانی جانبی این تردد و همچنین اتلاف وقت بسیار در آن محسوس است، اما مهندسان ایرانی با همه این خطرها، حضور در جبهه اقتصادی را بر هر چیز دیگری ترجیح می‌دهند و با این محدودیت‌ها کنار می‌آیند.
سیال میدان آذر به شدت خورنده است و از این رو در ساخت تاسیسات و خطوط لوله این میدان باید از آلیاژهای مقاوم در برابر خوردگی استفاده کرد که با توجه به انحصار تولید چنین کالایی که تنها در اختیار چند شرکت محدود غربی و ژاپنی آن هم با قیمت‌های بالاست، توسعه میدان را با چالش هایی روبرو کرده بود و به نوعی سبب می شد تا کارها براساس برنامه پیش نرود.
*عراق در بدرا چه می‌کند؟
در سال 2009 شرکت گاز پروم روسیه با انجام آزمایشات اکتشافی و عملیات لرزه‌نگاری میزان نفت موجود در این میدان را بیش از 2 میلیارد بشکه بیش بینی کرده بود. روسیه 5 میلیارد دلار در این میدان سرمایه‌گذاری کرده و قرار است تا سال 2017 تولید نفت از این میدان را به روزانه 170 هزار بشکه برساند.
وزارت نفت عراق در بهمن‌ماه 1388 قرارداد نهایی توسعه میدان بدرا را با کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های گازپروم (به‌عنوان رهبر کنسرسیوم) با 40 درصد سهم، پتروناس مالزی 20 درصد، شرکت دولتی نفت ترکیه (PTAO) با 10 درصد سهم و شرکت گاز کره جنوبی (KOGAS) با 30 درصد سهم، در دور دوم مناقصه‌های نفتی عراق در آذرماه همان سال، موفق به دریافت حق امتیاز توسعه میدان نفتی «بدرا» شدند و قراردادی 20 ساله امضا کردند.
این کنسرسیوم با سرمایه‌گذاری پنج میلیارد دلاری در توسعه بدرا، به ازای تولید هر بشکه نفت خام از این میدان، پنج دلار و 50 سنت پاداش دریافت می‌کند و هدف تولید خود را برای برداشت از این میدان ١٧٠ هزار بشکه در روز اعلام کرده است که در سال 2017 به ثمر می‌رسد. میدان نفتی بدرا با ذخیره نفت قابل استحصال 109 میلیون بشکه در 160 کیلومتری جنوب شرقی بغداد و در منطقه «واسط» واقع شده و این میدان تا نزدیکی مرز ایران نیز گسترش یافته است.
بر اساس آمار و اطلاعات موجود، تولید اولیه 15 هزار بشکه‌ای از میدان نفتی بدرای عراق در سپتامبر 2014 به بهره‌برداری رسید و هم‌اکنون نیز حدود 10 دکل در این میدان مشغول فعالیت هستند و تولید کنونی از این میدان بیش از 60 هزار بشکه است.
*پارادوکسی به نام آذر
10 سال از زمان توسعه میدان‌های آذر و چنگوله در بلوک اناران می‌گذرد. میدان نفتی آذر یکی از پیچیده‌ترین سازندهای نفتی ایران و در عین حال یکی از میدان‌های مشترک مهم با کشور عراق است. متأسفانه ایران هنوز رنگ نفت این میدان مشترک را ندیده است و تولید از پیچیده‌ترین و سخت‌ترین مخزن نفتی منطقه آنچنان دشوار شده است که سال‌هاست هیچ خبر تازه‌ای در باره فعالیت‌های توسعه‌ای در این میدان منتشر نمی‌شود.
برداشت سریع عراق از میدان بدرای مشترک با آذر، در حالی انجام می‌شود که گویا فراموش شده است که آذر هم به اندازه آزادگان مهم است، منتها، آزادگان در قلب تمدن نفتی غرب کارون نور چشمی است و همه حواس‌ها را به خود جلب کرده است و هر گونه تأخیر و اقدام ناصحیحی در باره آن از نگاه‌های موشکافانه کارشناسان و منتقدان دور نخواهد ماند، اما آذر همچنان مظلوم و مخزن آن همچنان بکر و دست نخورده باقی مانده است و هنوز شرکت ملی نفت ایران برنامه روشنی برای توسعه آن ندارد، چرا که توسعه این میدان به دانش و فناوری‌های پیچیده امروزی نیاز دارد و متأسفانه صنعت نفت ما تا کنون از آن بی‌بهره مانده است.
باید توجه داشت که پیچدگی حفاری و توسعه میدان آذر، می‌تواند به یک نقطه قوت برای شرکت ملی نفت ایران تبدیل شود و چنانچه همت و اراده‌ای ملی برای توسعه آن شکل بگیرد، به‌طور قطع از دریچه آذر، ورود تکنولوژی‌های نوین و پیچیده روزآمد جهان به صنعت نفت ایران میسر خواهد شد.
سه شنبه ۱۸ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۰۹:۲۱
کد مطلب: 15545
